درگذشتگان ۳۱ شهریور سینما ، تئاتر و موسیقی؛ نادر گلچین

به گزارش ردکارپت فیلم: نادر گلچین (زاده ۱ مهر ۱۳۱۵ رشت – درگذشته ۳۱ شهریور ۱۳۹۶ تهران) خواننده آواز سنتی ایرانی بود.

نادر گلچین از جمله خوانندگان صاحب سبک و دارای صدایی خاص خود بود. بیشتر آثار او به سال‌های پیش از انقلاب بازمی‌گردد. از آثار مهم او در آن دوران می‌توان 《تشنه》 «یوسف گم‌گشته»، «مرغ سحر»، «کوچه باغ راز» (با شعری از قدمعلی سرامی که توسط معین، غلامحسین مختاباد و محمد اصفهانی بازخوانی شده‌است)، «ناوک مژگان»، «نوای کاروان»، «قصه شهر عشق»، «مسبب» (با ملودی نادر گلچین و شعری از رحیم معینی کرمانشاهی که توسط الهه و داریوش بازخوانی شده‌است)، «من دیگه بچه نمی‌شم» و آلبوم‌های «گریز»، «نفس باد صبا» و «زلف بنفشه» یاد کرد.

گلچین صدایی خاص با سوزی پنهانی و نیز پخته و پرورده داشت که با ساختار ارکستری هماهنگی زیادی دارد. او همچنین از تحریرهای شمرده و پخته آوازی برخوردار بود و سعی می‌کرد که محدوده صدایش را بشناسد و در همان محدوده از تمامی ظرفیت‌های صدایش بهره ببرد. وی شعر را به خوبی می‌شناخت و به همان خوبی و شمردگی در آوازهایش ادا می‌کرد.

نادر گلچین با گوش سپردن به صفحه‌های گرامافون از اساتیدی چون رضاقلی‌میرزا ظلی، ادیب خوانساری، تاج اصفهانی و … با دستگاه‌ها، نغمه‌ها و گوشه‌های موسیقی اصیل ایرانی آشنا شده و در واقع بدون استفاده از استاد خاصی، سبک آوازی خاص خود را ساخته بود. نادر گلچین در اسفند سال ۱۳۹۱ در گفتگو با مجله «نگاه» در ونکوور در این باره چنین گفته بود: «به خاطر علاقه ای که به شعر داشتم به موسیقی کشش پیدا کردم. من از نواهایی که از رادیو پخش می‌شد بسیار کسب فیض کردم. از مدرسه به قهوه خانه محل می‌رفتم و از رادیو به آوای خوانندگان مورد علاقه ام همچون ادیب خوانساری، بنان و منوچهر همایون پور گوش می‌دادم. از مجموع این شنیده‌ها به سبکی رسیدم که از خصوصیات آن، تلفیق مناسب شعر و موسیقی بود؛ یعنی وقتی ابوعطا می‌خواندم شعری را انتخاب می‌کردم که با حالات ابوعطا تطابق داشته باشد تا آواز و شعر مکمل یکدیگر باشند. از خصوصیات دیگر سبک من تحریرهایی بود که بر روی کلام می‌ساختم.»

او با آهنگسازان و هنرمندان زیادی از جمله فریدون شهبازیان، عماد رام، مجتبی میرزاده، حسن یوسف‌زمانی، عبدالکریم مهرافشان، عباس خوشدل، همایون خرم، مهدی خالدی، محمد حیدری، فرامرز پایور و دیگران همکاری داشت.

بازخوانی و غبار رویی از ترانه (تصنیف) مرغ سحر ساخته مرتضی نی داود مدیون فرامرز پایور می‌باشد و خواندن آن نیز به نادر گلچین که در آن زمان با گروه پایور همکاری می‌کرد سپرده شده بود. نادر گلچین درباره این اجرا چنین گفته بود: ” من از آقای پایور سوال کردم، آیا این آهنگ دقیقا منطبق بر ساخته اصلی آهنگساز است؟ وی گفت، نت این کار را در اختیار دارد و تمام حالات تحریرها و جملات، همه درست است. این باعث دلگرمی من شد که در اصالت قطعه تردیدی نیست. برای ادای احترام و کسب اجازه با برادرزاده مرتضی نی داوود تماس گرفتم. وی تایید کرد، نی داوود از اجرای این آهنگ توسط آقای پایور و من اطلاع دارد و خیلی هم اظهار علاقه کرده‌است. این آهنگ را در ” ماهور فا ماژور” اجرا کردم.” بازخوانی مرغ سحر در سال ۱۳۵۴ انجام شد و این ترانه دوباره در مرکز توجه عمومی قرار گرفت و بعد از آن، خوانندگان دیگری همچون عبدالوهاب شهیدی، محمد رضا شجریان و … نیز آن را خواندند.

از بستگان وی می‌توان به دخترش نادیا دلدار گلچین و برادرزاده‌هایش منیژه و مرجانه گلچین اشاره کرد. نادر گلچین در ۳۱ شهریور ۱۳۹۶، درگذشت.

زندگی

نادر گلچین فرزند حبیب و طوبی، در اول مهرماه ۱۳۱۵ از پدر و مادری زنجانی در شهر رشت متولد شد. از کودکی به موسیقی علاقه فراوانی داشت و از ۱۲ سالگی همکاری با رادیو رشت را آغاز کرد که در اختیار تیپ رشت بود و زیر نظر مدیران ارتش اداره می‌شد و خواننده محلی گیلان شد. همکاران وی دراین رادیو عبارت بودند از: علی اکبرپور (آلتو، ویولن) نادر پوردلجو (قره‌نی) و عده‌ای دیگر از هنرمندان به نام رشت، که مدت‌ها این همکاری ادامه داشت. سال سوم دبیرستان به هنرپیشگی روی آورد و در تئاتر رشت در نمایشنامه‌های «بارگاه هارون الرشید»، «خواب‌های پینه‌دوز» شرکت کرد و آوازهایی را در بازیگری اجرا کرد.

نادر گلچین در سال ۱۳۳۹ به تهران آمد و بی‌درنگ فعالیت‌های هنری خود را در اداره هنرهای زیبا و وزارت فرهنگ و هنر آغاز کرد. اولین برنامه خود را با ارکستر محمود تاج‌بخش اجرا کرد و تا سال ۱۳۵۴ در این اداره به ترتیب با ارکسترهای فرامرز پایور، عباس خوشدل، عبدالکریم مهرافشان، عماد رام و مصطفی کمال پورتراب ادامه همکاری داد.

او در سال ۱۳۵۰ همکاری خود را با رادیو ایران شروع کرد که تا سال ۱۳۶۲ ادامه یافت. گلچین در برنامه‌های مختلف رادیو، به ویژه برنامه گل‌ها فعالیت چشمگیری داشت؛ و با هنرمندانی چون: فرامرز پایور، منصور صارمی، پرویز یاحقی، حبیب‌الله بدیعی، علی‌اصغر بهاری، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، فضل‌الله توکل، جهانگیر ملک، امیرناصر افتتاح، محمد اسماعیلی، آبتین اجلالی و منصور نریمان همکاری کرد. از کارهای او که بسیار مورد استقبال شنوندگانش واقع شد، اجرای آهنگ «آمد نوبهار» اثر مهدی خالدی بود که به رهبری فرهاد فخرالدینی بازسازی و با گروه کر رادیو اجرا شد.

نادر گلچین بر اساس قراردادهای فرهنگی‌هنری بین ایران و دیگر کشورها، همراه با ارکستر فرامرز پایور، به الجزایر رفت و موسیقی سنتی ایران را به هنردوستان آن کشور معرفی نمود.

از دیگر کارهای برجسته نادر گلچین اجرای برنامه به مناسبت زلزله بوئین‌زهرا، همراه با عماد رام بود. نادر گلچین در گفتگو با “مجله نگاه ونکوور” در این باره چنین گفته بود:”در سال ۱۳۴۱ که زلزله بویین زهرا اتفاق افتاد، برنامه‌هایی برای جمع‌آوری کمک به زلزله زدگان تدارک دیده شده بود. درهمین ارتباط هنرمندان نیز در تلویزیون خصوصی آن زمان، زنده برنامه اجرا می‌کردند. من نیز به اتفاق عماد رام به تلویزیون رفتیم. در آنجا مشاهده کردم برنامه‌هایی که در حال اجرا بود مناسبتی با فاجعه رخ داده، نداشته و بیشتر حالت نشاط و ریتمیک داشتند.

از دفتر شعری که همراه داشتم، مناجات نامه ای از میرزا حبیب خراسانی انتخاب کردم: الهی به مستان جام شهود، به عقل آفرینان بزم وجود، به آنان که بی باده مست آمدند، ننوشیده می، می پرست آمدند. به عماد رام گفتم با فلوتش بیات اصفهان بنوازد. وی پرسید: چه می‌خواهی بخوانی؟ گفتم به خواندنش کاری نداشته باش و با ذکر پرده خاصی، فقط از وی خواستم در بیات اصفهان شروع به نواختن کند. بعد از خواندن مناجات میرزا حبیب خراسانی، تصنیف: در این حال مستی صفا کردم تو را ای خدا من صدا کردم دراین روزگاری که من دیدم، چه شبها خدایا خدا کردم، سبب گر بسوزد مسبب تو هستی، سبب‌ساز این جهان تویی، تو. را اجرا کردم.

آهنگ این تصنیف نیز از من است و شعر آن را معینی کرمانشاهی سروده بود. من معینی کرمانشاهی را به رستورانی در ده ونک دعوت کردم. آهنگ را زمزمه کردم و ایشان همان‌جا این شعر را برای آن سرود. در آن اجرای تلویزیونی، من مناجات نامه میرزاحبیب خراسانی را که با سروده معینی کرمانشاهی هماهنگی داشت انتخاب کردم. وقتی اجرا شد و دهان به دهان گشت، آهنگ به نام آقای عماد رام ثبت شد. من هم چیزی نگفتم. خوانندگان دیگر هم بدون کسب اجازه از من آن را خواندند و باز هم چیزی نگفتم. باید عرض کنم که سازنده این آهنگ (آواز اولیه که یک بداهه خوانی است و تصنیف آن) من هستم.”

نادر گلچین در طول فعالیت‌های هنری خود، متجاوز از ۳۰۰ آواز و آهنگ اجرا کرد و در کنار کار خوانندگی، مدیر مسئول یک شرکت تکثیر نوار مجاز موسیقی نیز بود.

عدم فعالیت پس از انقلاب

در سالهای پس از انقلاب، نادر گلچین به دلایل مختلف، دیگر در زمینه خوانندگی فعالیتی نداشت. خود او در مصاحبه‌ای با روزنامه همشهری گفته بود: «من عضوی از وزارت فرهنگ و هنر بودم سالها در این وزارتخانه با ارکسترهای مختلف همکاری داشتم. آن موقع به اقتضای جوانی حس و حال فعالیت در من زیاد بود ولی با نزدیک شدن به ایام پیری خود به خود میل به فعالیت‌های هنری کاهش یافت. در ظاهر اینطور نشان نمی‌دهم ولی به قول شاعر «بر ظاهر آباد من امید مبند من خانه ویرانه‌ام از من بگریز»».

از نادر گلچین در ایران، آلبومی در سال ۱۳۸۴ به نام «گریز» منتشر شد. این آلبوم در واقع بازنشر کارهای مشترک قبل از انقلاب وی با فریدون شهبازیان بود.

در ۱۷ دی ماه سال ۱۳۸۶ در فرهنگسرای هنر (ارسباران) مراسمی برای نکوداشت نادر گلچین و یادمان محمودی خوانساری برگزار شد و از این هنرمندان عرصه موسیقی تقدیر به عمل آمد.

بیماری و مرگ

وی در ۴ شهریور ۱۳۹۶ بر اثر تشدید بیماری قلبی، ریوی در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان گاندی، تهران بستری شد و ظهر روز جمعه ۳۱ شهریور ۱۳۹۶ بر اثر ایست قلبی در سن ۸۰ سالگی درگذشت.