متولدین ۲۶ اسفند سینما ، تئاتر و موسیقی؛ پروانه امیر افشاری (با نام هنری حمیرا)

به گزارش ردکارپت فیلم: پروانه امیر افشاری (زادهٔ ۲۶ اسفند ۱۳۲۳ در تهران)، که با نام هنری حمیرا شناخته می‌شود، خوانندۀ سرشناس زن ایرانی است. وی در زمینۀ موسیقی ملی ایران، موسیقی پاپ و تلفیقی فعالیت داشته است.

صدای او به گفته استادش، علی تجویدی، در گسترۀ آلتو قرار دارد و در عین حال، قابلیت سوپرانو از ابتدا زیر تا بم را داراست.

اوایل زندگی

پروانه امیرافشاری در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در شهر تهران به دنیا آمد. وی از خانوادهٔ بانفوذ و سرشناس امیرافشاری، که دارای اصالتی آذری می‌باشند، است. پدرش از زمین‌داران بزرگ آذربایجان و مالک ۱۵۰ قریه و روستا در منطقهٔ شمال غرب ایران بود. از همان دوران کودکی حمیرا، خانهٔ آن‌ها به افتخار افراد بانفوذ حکومتی، شاهد مراسم بزرگ با حضور هنرمندان نامیِ آن زمان، مانند روح‌انگیز، بنان، ملوک ضرابی و بسیاری دیگر بود که همین انگیزهٔ اولیهٔ دختر خانواده برای روی آوردن به آواز شد. حمیرا، به دور از چشم پدر و با تشویق همسرش که تازه از آلمان برگشته بود، با نام‌نویسی در آزمون صدا در شورای رادیوی آن زمان، باعث حیرت و تحسین اعضای شورا شد و پس از آن تحت آموزش علی تجویدی قرار گرفت. وی در پاییز ۱۳۴۴ خورشیدی با خواندن اثر «صبرم عطا کن» به شهرت رسید.

آغاز فعالیت حرفه‌ای

حمیرا در پاییز سال ۱۳۴۴ خورشیدی و در آغاز فعالیت هنری اش، اثری به نام «صبرم عطا کن» در دستگاه سه‌گاه با آهنگسازی علی تجویدی و شعری از بیژن ترقی را اجرا کرد که در کتاب ترانه‌های ماندگار به ثبت رسیده‌است. وی به علت مخالفت پدر با نام مستعار حمیرا فعالیت خود را آغاز کرد اما پدرش صدای دختر خود را می‌شناسد و چون آوازه‌خوان بودن دخترش را دور از شان خانوادگی خود می‌بیند، همه صفحات موجود در بازار تهران را خریداری کرده و در خانه خود انبار می‌کند؛ و همین علت باعث کمیابی صفحات صدای حمیرا در آن زمان می‌شود.

بعد از یک سال درطی یک سفر اروپایی که برای پدر حمیرا پیش می‌آید حمیرا که از حمایت مادر خود برخوردار بود به کار خود ادامه می‌دهد. دومین اثر مشترک حمیرا، تجویدی و ترقی ترانه‌ای به نام «سرگردان» در گوشهٔ موالیان از گوشه‌های مهجور دستگاه همایون است. «پشیمانم» بعداً ساخته شد که به‌دلیل مدولاسیون زیبایی که از همایون به سه‌گاه تغییر مقام می‌دهد و بازمی‌گردد، باعث تحول عظیمی در موسیقی سنتی ایرانی می‌شود. پدر وی با آگاهی از اثر جدید دختر خود، وی را از خانه طرد و از ارث محروم می‌کند. بعد از آن وی مدتی را در خانه پسرعمویش که همسر هما میرافشار ترانه‌سرای معروف بود به سر برد تا آنکه با استاد پرویز یاحقی ازدواج می‌کند.

ازدواج با پرویز یاحقی

حمیرا مدت ۸ سال همسر آهنگساز بنام ایرانی، پرویز یاحقی بود که در این دورهٔ زناشویی، آثار ماندگاری با شعرهایی از بیژن ترقی و آهنگ‌هایی از یاحقی، مانند «مرا نفریبی»، «هدیهٔ عشق»، «بهار نو رسیده»، «مرا تنها نگذاری»، «پنجره‌ای به باغ گل»، «آهنگ محبت»، «با دلم مهربان شو»، «بهار عشق من»، «ای رفته از بر من»، «به‌خاطر تو»، «می عاشقانه»، «دل شکنی گناهه»، «چند با یادت فریبم این دل دیوانه را»، و… اجرا کرده‌است. وی بعد از چند سال، به‌دلیل مشکلات ویژه‌ای که برایش در زندگی پیش آمد، از پرویز یاحقی جدا شد. بعد از طلاق ارتباط هنری حمیرا با پرویز یاحقی به‌طور کامل قطع می‌شود.

بعد از انقلاب و مهاجرت از ایران

حمیرا پس از انقلاب به دادگاه‌های انقلاب اسلامی احضار شدو به گفتهٔ خودش مورد مؤاخذه و آزار روحی قرار گرفت.همسر سوم وی، که تاجر کراوات بود، پس از انقلاب عملاً بیکار شد. حمیرا تا اواخر سال ۱۳۶۰ خورشیدی در ایران ماند . به ناچار و پس از چندین بار تغییر محل زندگی بدون اینکه مورد حمایت همسرش قرار گیرد، در همان سال به تنهایی و به صورت ناشناس با گریم در قالب یک پیرزن به همراه دختر دو ساله‌اش، یاسمن، از مرز افغانستان از ایران خارج شد و به پاکستان رفت؛ از آنجا به اسپانیا و پس از آن به کاستاریکا در آمریکای مرکزی مهاجرت کرد. وی در کاستاریکا دچار افسردگی شدید شد. به صورتی که مدت یک سال تحت درمان روانپزشک بود. شوهر وی در این میان بدون توجه به همسر و فرزندش مستقیماً به آمریکا مهاجرت کرد. حمیرا سپس به ایالت کالیفرنیا مهاجرت کرد و با حمایت احمد مسعود کار هنری خود را از سر گرفت.

در سال ۱۳۷۸ خورشیدی به تومور مغزی دچار شد که به‌صورت معجزه‌آسایی از اتاق عمل نجات یافت. حمیرا بعد از این حادثه نیز یک عمل قلب را تجربه کرده است.حمیرا علاقه وافری به سرزمینش ایران دارد و ترانه های بسیاری برای ایران خوانده است، او هیچگاه دوست نداشته از وطنش دور شود و این جدایی و گرفتاریهای آن، ضربه های روحی عمیقی به او وارد کرد.بیشتر آثار حمیرا مطابق با احوالاتی بوده که بر او گذشته است.حمیرا به خداوند و اعتقادات شخصی خود پایبند است و علاقه مندی اش به مسائل عرفانی در گفتار، ترانه ها و شیوه زندگی او دیده می شود.وی هم‌اکنون در شهر لس آنجلس زندگی می‌کند.حمیرا صاحب دو فرزند به نامهای هنگامه و یاسمن است و از فرزند کوچکترش یاسمن، نوه ای به نام آریانا دارد.حمیرا اگرچه خود علاوه بر صدای پر احساس، صدایی قدرتمند را داراست اما معتقد است احساس در صدا مهم تر از قدرت صداست.

طبق گفته علی تجویدی حمیرا علاوه بر صدای زیبایش شخصیتی زیبا و پراحساس دارد که این شخصیت در صدای او تاثیر گذار بوده است.حمیرا به دلیل اعتقادی و روحیه خاص خود به ندرت در مجامع عمومی حاضر می شود.ازدواج با پرویز یاحقی و قطع ارتباط هنری با علی تجویدی سبب شد آثاری که علی تجویدی برای حمیرا ساخته بود و اشعار و آهنگهایی که از زندگی حمیرا الهام گرفته شده بود، به هایده جهت اجرا سپرده شود. تنها دو اثر «این روزا» و «وای از این حق ناشناسی» شخصا برای هایده و بقیه ترانه ها ازجمله «آزاده» و «رفتم و بار سفر بستم» برای اجرای حمیرا ساخته شده بودند. پس از انقلاب ایران علی تجویدی آهنگهای خام این آثار را برای حمیرا می فرستد تا حمیرا نیز این ترانه ها را اجرا کند، اما حمیرا بازخوانی ترانه ها را نمی پذیرد، چرا که معتقد بود این ترانه ها توسط هایده به خوبی اجرا شده و لزومی برای اجرای دوباره ترانه ها نیست.

حمیرا از خوانندگان نسل قبل از خود به صدای مرضیه علاقه خاصی دارد، که به همین جهت در مراسم ازدواجش با پرویز یاحقی مرضیه حضور داشته و چندی از آثار خود را در این مراسم اجرا می کند. او از هنرمندان هم نسل خود صدای هایده و مهستی را می پسندد. حمیرا همچنین به صدای گلپا و ایرج علاقه مند است. حمیرا یاری رسان کودکان بی پناه و بی سرپرست است. وی دوستدار طبیعت و حیوانات بوده و در این زمینه نیز به سازمانهای مرتبط کمک می کند. حمیرا کتاب خاطراتی از زندگی شخصی و هنری اش را آماده می کند و امیدوار است تا ناشری بی طرف، جهت انتشار این کتاب پیدا کند.حمیرا به دلیل ذوق هنری اش چندین آهنگ ساخته و بعضا جهت بهبود ترانه هایی که قرار بر اجرای آنها بوده، نظر خود را در مورد تغییراتی در شعر و آهنگ ابراز می کرده است، که نظراتش مورد استقبال شاعر و آهنگساز قرار می گرفت.

او شش دانگ کامل صدا را دار است. تحریرهای آوازی وی کاملاً واضح و زیبا و پر قدرت ادا می‌شود.با تکیه بر نظر استادان فن، حمیرا توانست با ارائه اثری به نام «صبرم عطا کن»، سبک تازه‌ای(حمیرائیسم)را در موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیکِ دههٔ ۴۰ خورشیدی پایه‌گذاری کند و طراوت و تازگی خاصی به موسیقی سنتی ایران ببخشد.حمیرا پس از انقلاب ایران به واسطه جایگاه هنری اش، اعتبار موسیقی ایران، لقب گرفت.

حمیرا از نگاه دیگران

غلامحسین بنان صدای حمیرا را ملکوتی و سحرآمیز توصیف کرده‌است و معتقد بود تا یک قرن دیگر هم صدایی همانند صدای حمیرا ظهور نخواهد کرد.

علی تجویدی صدای حمیرا را کمیاب توصیف کرده است که در محدوده آلتو قرار داشته و قابلیت سوپرانو از زیر تا بم را داراست.

پرویز یاحقی: صدای حمیرا فقط با صدای ام کلثوم در جوانی قابل قیاس است.

جهانبخش پازوکی: حمیرا تک اختری در آسمان هنر ایران است که نورش به همه هنرمندان رسیده است.

محمد حیدری: حمیرا به همراه گلپا انقلابی را در موسیقی سنتی ایران به وجود آوردند.

اکبر گلپایگانی: حمیرا خورشید آسمان موسیقی ایران است.

حسن شماعی زاده: صدای حمیرا فراتر از سطح خاورمیانه است و لرزشها و ویبراسیون صدایش بی نظیر است.

بابک رادمنش: صدای حمیرا مُشکی است که فضای موسیقی ایران را عطر افشانی کرده است و از صداهای استثنایی است که گاهی قرنها باید بگذرد تا شاهد چنین صدایی باشیم، خوشبختانه این صدا در زمانه ما ظهور کرده است.

سبک آواز

ترانه‌های حمیرا تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی بیشتر در مایه موسیقی دستگاهی و موسیقی سنتی بود، بعد از انقلاب ایران وی در کنار خواندن آوازهای اصیل ایرانی به موسیقی تلفیقی (پاپ سنتی) هم روی آورد.

در سبک خواندن حمیرا ویژگی‌های مکتب آوازی اصفهان بیشتر از مکتب آوازی تهران غلبه دارد. مهم‌تر از آن، حمیرا توانسته‌است در طول بیش از نیم قرن فعالیت هنری، همیشه در اوج بماند و جزء چند ستارهٔ مطرح و ماندگار موسیقی ایران باشد. تحریرها، ویبراسیون تحریرها و صدای پر احساسی که مفهوم واژه‌ها و ترانه‌ها را به زیبایی فضاسازی می‌کند، از دیگر ویژگی‌های صدای حمیرا می‌باشد.

آهنگسازان و ترانه‌سرایان آثار

بعضی از آهنگسازان نامی که با حمیرا همکاری کرده‌اند عبارتند از: علی تجویدی، پرویز یاحقی، اسدالله ملک، کامل علی‌پور، جهانبخش پازوکی، محمد حیدری، محمد جلیل عندلیبی، حسن شماعی‌زاده، فرهنگ شریف، بابک رادمنش، کاظم رزازان، صادق نوجوکی، فضل‌الله توکل، منوچهر چشم آذر، ناصر چشم آذر، انوشیروان روحانی، بیژن مرتضوی، حبیب‌الله بدیعی و …

وی همچنین اشعار و ترانه‌هایی از حافظ، مولوی، بابا طاهر، رهی معیری، بیژن ترقی، هما میرافشار، لیلا کسری (هدیه)، جلیلی بیدار، عماد خراسانی، کمال خجندی، احمد گلچین معانی، مسعود امینی، مسعود فردمنش، معینی کرمانشاهی و … را اجرا کرده‌است.

کنسرت‌ها و اجراها

حمیرا ترانهٔ «هم‌زبونم باش» را دو بار اجرا کرد که از تلویزیون ملی ایران پخش شد. رادیو و تلویزیون ملی ایران، قبل از انقلاب، شاهد اجراهای تلویزیونی زیادی از حمیرا همانند اجرای ترانه‌های: هم‌زبونم باش، نگو از گذشته، وقتی که تو رفتی، دنیا دنیا، با دلم مهربان شو، باختن، محاله، قاصدک، با دلم مهربان شو، سکوت، هوای قفس و… بوده‌است. وی در سال‌های اخیر، از سال ۱۳۸۸ به‌بعد، چندین کنسرت و اجرا در کاباره تهران داشته‌است. در این کنسرت‌ها علاوه بر اهنگ‌های اجرا شده در غربت به بازخوانی ترانه‌های آهنگسازان مطرح ایران پرویز یاحقی و علی تجویدی پرداخته‌است. کنسرت‌های حمیرا از سال ۱۳۸۸ بدین شرح است. نیویورک ۱۳۸۸، تورنتو ۱۳۸۸، ونکوور ۱۳۸۹، دبی ۱۳۹۰ و لاس وگاس ۱۳۹۰، در بین این سالهای ۸۸ تا ۹۰ بیش از ۱۰ بار در کاباره تهران اجرا داشته‌اند.

آخرین آلبوم وی در سال ۱۳۸۳ با نام مهتاب عشق منتشر شداین آلبوم، تلفیقی از موسیقی پاپ و موسیقی سنتی و بر اساس گام‌های ایرانی از جمله نوا و شوشتری می‌باشد؛ و همچنین در سال ۱۳۸۹ مجموعه‌ای از بهترین آهنگ‌هایش را در آلبومی به‌نام «چهل ترانهٔ طلایی» منتشر کرد. آخرین اثر حمیرا «تو بودی» با شعری از بیژن ترقی، آهنگ از علی تجویدی و تنظیمی از کاظم عالمی می‌باشد که دی ماه ۱۳۹۵ به صورت میکس نشده و آزمایشی منتشر شد. گام این اثر در مایه افشاری می‌باشد. در دی ماه نود و شش آهنگی از او به نام «شمع بی پروانه» همراه با موزیک ویدیو پخش شد. آخرین کاری که تاکنون از حمیرا ارائه و موزیک ویدیوی آن نیز پخش شده است «شادی زندگی تویی» نام دارد که بعد از «شمع بی پروانه» و در همان سال(۱۳۹۵) ارائه شده است.

آلبوم‌ها

نام آلبوم	تاریخ انتشار
مهتاب عشق	۱۳۸۳
هدیه	۱۳۸۰
خواب و خیال	۱۳۷۸
سرنوشت	۱۳۷۷
منتظر به راه	۱۳۷۴
عشق و عرفان	۱۳۷۳
درویشان	۱۳۷۲
بهار عشق	۱۳۷۱
انتظار (گلبرگ ۳)	۱۳۷۰
بهار بهاره (گلبرگ ۲)	۱۳۶۷
وقتی که عشق میاد (گلبرگ ۱)	۱۳۶۵
دریاکنار	۱۳۶۳
قناری	۱۳۶۲
شرم و شکایت	۱۳۶۱
بهار زندگی	۱۳۵۶
گذشته	۱۳۵۵

تعدادی از ترانه های حمیرا، پیش از انقلاب

نام ترانه	ترانه‌سرا	آهنگساز	تاریخ انتشار
مسافر غریب	شهین حنانه	صادق نوجوکی	دههٔ ۱۳۵۰
شب عاشق	روح‌انگیز بنیادلو	تورج شعبانخانی	دههٔ ۱۳۵۰
همزبونم باش	هما میرافشار	منوچهر چشم آذر	دههٔ ۱۳۵۰
دوستت دارم	محمد علی بهمنی	محمود قراملکی	دههٔ ۱۳۵۰
هوای قفس	محمد علی بهمنی	عطاءالله خرم	دههٔ ۱۳۵۰
باختن	صدرالدین مهوان	صدرالدین مهوان	دههٔ ۱۳۵۰
سکوت	صدرالدین مهوان	صدرالدین مهوان	دههٔ ۱۳۵۰
جدول	بیژن سمندر	صمدی	دههٔ ۱۳۵۰
چشم به راه	هما میرافشار	حبیب‌الله بدیعی	دههٔ ۱۳۵۰
دنیا دنیا	هما میرافشار	انوشیروان روحانی	دههٔ ۱۳۵۰
باز شب اومد	–	انوشیروان روحانی	دههٔ ۱۳۵۰
بیقرار	هما میرافشار	منوچهر چشم آذر	دههٔ ۱۳۵۰
وقتی که تو رفتی	جهانبخش پازوکی	جهانبخش پازوکی	دههٔ ۱۳۵۰
راه جدایی (دیوار سنگی)	هما میرافشار	اسدالله ملک	دههٔ ۱۳۵۰
یگانه	–	–	دههٔ ۱۳۵۰
زمزمه	منصور تهرانی	حسن شماعی‌زاده	دههٔ ۱۳۵۰
وای وای	هما میرافشار	اسدالله ملک	دههٔ ۱۳۵۰
نگو از گذشته	هما میرافشار	محمد حیدری	دههٔ ۱۳۵۰
باور ندارم	–	–	–
دیوونتم	هما میرافشار	محمد حیدری	دههٔ ۱۳۵۰
بی وفایی	هما میرافشار	اسدالله ملک	–
در بهار زندگی	جهانبخش پازوکی	جهانبخش پازوکی	دههٔ ۱۳۵۰

تک ترانه‌ها در آمریکا

نام ترانه	تاریخ انتشار
شادی زندگی تویی	۱۳۹۶
شمع بی پروانه	۱۳۹۶
تو بودی	۱۳۹۵
جهانخواران	۱۳۸۸
خانه عاشق کجاست	۱۳۷۶
الله اکبر	۱۳۶۹
خالی و تنها	۱۳۶۸

فهرست آثار تلفیقی

دریاکنار، پیرت بسوزه عاشقی، سرگردان (گام مینور ملودیک ساختهٔ استاد علی تجویدی)، ده بهار، دیدار عزیزان، بی‌قرار، خاطرات شمال (در گام عربی اجرا شده‌است، ساختهٔ بابک رادمنش)، کوچ، شب‌های کردستان، دوره روره، مهتاب عشق (با نام «شاه و گدا» هم شناخته می‌شود)، امید، اینه دنیا، عالم عشق، هم‌زبونم باش، مسافر غریبه، ای داد بیداد، دنیا دنیا (در گام بیات تُرک اجرا شده‌است، ساختهٔ انوشیروان روحانی)، چوبکاری، در جستجو (گام عربی)، بهار بهاره (ساختهٔ منوچهر چشم‌آذر).