فیلمسازان زنی که سینمایشان یک سر و گردن بالاتر است

 تعداد فیلمسازان زن در سینمای ایران، روز به روز بیشتر می‌شود. به ویژه استعدادهای جوان و تازه نفسی که آثارشان در جشنواره‌های خارجی مورد توجه قرار گرفته و طرفداران زیادی دارد. اما تعدادی از این کارگردانان زن، سال‌ها است در این عرصه فعال هستند و فیلم‌هایشان در یک ژانر خاص، شناسنامه دار شده و حرفی برای گفتن دارد. به بهانه روز جهانی زن، در ادامه نگاهی داریم به کارنامه حرفه‌ای این فیلمسازان زن مطرح و شناخته شده که بیشتر از نسل دوم سینما هستند.

تهمینه میلانی، فمنیست‌ترین کارگردان زن

تهمینه میلانی متولد سال ۱۳۳۹، کارگردان، فیلمنامه نویس، تهیه کننده و معمار ایرانی است. او فعالیت در سینمای حرفه‌ای را به عنوان کارگردان به فیلم بچه‌های طلاق آغاز نمود که جایزه بهترین فیلم اول را از جشنواره فیلم فجر ازآن خود کرد. بعد از آن فیلم‌های افسانه آه، دیگه چه خبر و کاکادو را جلوی دوربین برد که تنها دیگه چه خبر توانست در گیشه موفق باشد.

در سال ۱۳۷۶ و با ایجاد فضای باز سیاسی پس از انتخابات دوم خرداد ریاست جمهوری، مرحله‌ای دیگر از فیلمسازی این فیلمساز آغاز شد. مرحله‌ای که در آن میلانی ” زن و وغدغه هایش ” را به عنوان سوژه اصلی آثارش برگزید. دو زن، نیمه پنهان و واکنش پنجم، اولین سه گانه از این دوران و هر سه با بازی نیکی کریمی بودند که جوایز متعددی را نیز از جشنواره‌های معتبر داخلی و خارجی از آن خود نمودند. میلانی پس از ساخت این سه فیلم با واکنش‌های شدیداللحنی روبرو شد. این کارگردان پس از به نمایش درآمدن نیمه پنهان، دستگیر شد و ۴ روز را در زندان گذرانید اما با حکم رهبر انقلاب و رئیس جمهور وقت از زندان آزاد شد.

بعد از اولین سه گانه این کارگردان، او فیلم زن زیادی را جلوی دوربین برد که در ادامه جال و هوای فیلم‌های اخیرش بود. این فیلم در میان منتقدان چندان اقبالی نداشت، هر چند مورد پسند مخاطبان واقع شد. بعد از زن زیادی، میلانی از دنیای زنان فاصله گرفت و فیلم آتش بس را بر اساس کتاب شفای کودک درون اثر لوچیا کاپاکیونه کارگردانی کرد. این فیلم با درونمایه روانشناسانه و با بازی مهناز افشار و محمدرضا گلزار، یکی از پرفروش‌ترین آثار سینمای ایران شد. کاپاکیونه، نویسنده کتاب شفای درون، با ارسال نامه‌ای به میلانی از او تشکر و قدردانی نمود.

به گفته میلانی، فیلم تسویه حساب، نتیجه مشاهدات او در ۴ روز حبس است. این کارگردان با تسویه حساب، باز هم نقبی به دنیای زنان زد اما این فیلم چندان مورد توجه قرار نگرفت. سوپراستار، یکی از ما دو نفر و آتش بس ۲، آثار بعدی این کارگردان هستند که در آنها نشانه‌های آن میلانی همیشگی و جسارتش بسیار کمرنگ است. میلانی در آخرین ساخته‌اش، ملی و راه‌های نرفته‌اش، بار دیگر زنان و مشکلات و معضلات آنها و همچنین حقوق نابرابرشان با مردان را سوژه اصلی فیلمش کرد. در این فیلم بار دیگر این کارگردان به دنیای فیلم‌های سه گانه اش بازگشته بود. ملی و راه‌های نرفته‌اش اگرچه در ساخت مشکلاتی داشت، اما از نظر محتوا برآمده از دیدگاه فمنیستی میلانی بود.

رخشان بنی اعتماد، پررنگ در سینمای اجتماعی

رخشان بنی اعتماد متولد سال ۱۳۳۳ در تهران، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، تهیه کننده، مستند ساز و از اعضای آکادمی اسکار است. آثار او در جشنواره‌های بین‌المللی معتبر مورد تحسین واقع شده و توانسته‌اند در داخل ایران هم توجه تماشاگران و منتقدان را به خود جلب کنند. بنی اعتماد دارای تحصیلات آکادمیک در رشته سینما و فارغ التحصیل رشته کارگردانی سینما از دانشکده هنرهای دراماتیک ایران است.

او فعالیت خود را در سینما به عنوان منشی صحنه آغاز نمود و در سال ۶۶ با فیلم خارج از محدوده بر روی صندلی کارگردانی نشست. بنی اعتماد فیلمساز مهم و تأثیرگذاری در سینمای ایران است. او سینمای اجتماعی را به عنوان ژانر مورد نظر خود برگزیده و در به تصویر کشیدن جامعه ایرانی و مشکلات آنها چه در طبقات پایین و چه درطبقات بالای آن بسیار موفق عمل کرده است. او به همان درستی که یک جامعه ایرانی جنوب شهر و مشکلات آنها را در فیلم‌های زرد قناری، نرگس و زیرپوست شهر واکاوی کرده، معضلات طبقه مرفه جامعه را نیز در شکلی دیگر در آثاری همچون روسری آبی، بانوی اردیبهشت و خون بازی تصویر کرده است. روسری آبی و زیرپوست شهر را می‌توان مهم‌ترین آثار کارنامه این کارگردان دانست که جوایز متعددی از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی از جشنواره فیلم فجر را از آن خود کردند.

بنی اعتماد یک مستند ساز چیره دست نیز هست. زیر پوست شهر، این فیلم رو به کی نشون میدین؟ روزگار ما و ما نیمی از جمعیت ایرانیم، از مهم‌ترین مستندهای این فیلمساز هستند.

بنی اعتماد شناخته شده ترین فیلمساز زن ایرانی در عرصه بین‌المللی است که داوری جشنواره‌های مهم و معتبری را همچون جشنواره بین‌المللی فیلم مونترال کانادا، جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو، جشنواره آسیا پاسیفیک و… را بر عهده داشته است.

رخشان بنی اعتماد، همسر جهانگیر کوثری (تهیه کننده) و مادر باران کوثری (بازیگر) است.

پوران درخشنده، استاد آسیب‌های اجتماعی

پوران درخشنده متولد سال ۱۳۴۰ در کرمانشاه، فیلمساز، نویسنده تهیه کننده و کارگردان است. او از مدرسه عالی تلویزیون و سینما در رشته سینما، گرایش کارگردانی فارغ التحصیل شد. این کارگردان دارای لوح افتخار درجه یک هنری معادل دکتر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

این کارگردان فعالیت حرفه‌ای خود را با ساختن مستند آغاز نمود و کارگردانی سینما را اولین بار با فیلم رابطه تجربه کرد. درخشنده در هر یک از آثارش به یکی از آسیب‌های اجتماعی و معضلات ناشی از آن پرداخته است و محوریت بیشتر آثارش نوجوانان هستند. مثلاً در رابطه و پرنده کوچک خوشبختی به نوجوانان ناشنوا، در بچه‌های ابدی به موضوع سندروم دان، در عشق بدون مرز به مشکلات مهاجرت، در هیس دخترها فریاد نمی‌زنند به معضل تجاوز و… پرداخته است. در آثار اخیر این فیلمساز، هیس دخترها فریاد نمی‌زنند، فیلمی مهم، قابل اعتنا و جنجالی به شمار می‌رود که توانست در سی و یکمین جشنواره فیلم فجر، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را از آن خود نماید. اکثر آثار درخشنده در سینماهای دیگر کشورها به نمایش درآمده‌اند و مورد استقبال واقع شده‌اند.

یکی از دغدغه‌های اجتماعی این کارگردان، کم توجهی هنرمندان به مشکلات و آسیب‌های اجتماعی است. او در این باره در یکی از مصاحبه‌هایش گفت: ” کارگردان مثل بقیه انسان‌ها و حتی مسئولانی که در کنار ما هستند باید بسیار کنجکاو باشد، یعنی بتواند ببیند چه مسئله‌ای در جامعه حاد و چه مسئله اجتماعی نیاز به بررسی و درمان دارد. نقش یک کارگردان این است که به اطراف نگاه کند و بیندیشد که در شرایط فعلی چه فیلمی می‌تواند بسازد که مشکلی از مشکلات مردم را کمرنگ کند. ”

پوران درخشنده عضو انجمن‌های فیلمسازان زن آمریکا، کارگردانان مستقل آمریکا و مرکز بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان یونسکو نیز هست. او این روزها در حال تدارک ساخت اثر جدیدش با عنوان هیس پسرها فریاد نمی‌زنند، می‌باشد.

منیژه حکمت، نرگس آبیار، آیدا پناهنده، فرنوش صمدی و… از جمله دیگر زنان فیلمساز و مهم سینمای ایران هستند که در کارنامه شأن آثار قابل اعتنایی وجود دارد.